Normalde uykuda davranışlar sakin, vücut pozisyonunda birkaç değişiklik dışında dinlenme halinde olmalıdır. Bazı insanlar uykularında yürüyebilir veya rüya gördükleri zaman kompleks hareket yapabilirler.

Genelde uykudaki bu farklı hareketler çocukluk döneminde olur ve geçicidir. Parasomnilerin çoğu stres(biyolojik veya psikolojik) ve yetersiz uyku ile başlar veya artar.

Birçok basit parasomniler iyi uyku hijyeni, stresin azaltılması, alkol ve kafein tüketiminin azaltılması ile düzeltilebilir.

Günümüzde yirmiden fazla parasomni çeşidi bildirilmiştir. Bunlar uykuda gördükleri evrelere göre 4 grup altında toplanmaktadır.

1. Derin uyku veya yavaş dalgalı uykuda ortaya çıkanlar
2. Hızlı göz hareketi (REM)döneminde ortaya çıkanlar
3. Uyku - uyanıklılık geçiş dönemi bozuklukları
4. Diğer parasomniler

Derin uyku çoğunlukla gecenin ilk 3 saatinde görülür. İnsanlar derin uyku döneminde uyandıklarında veya bu tip bir parasomniden uyandırıldıklarında genellikle kafaları karışık olur ve adaptasyon güçlüğü çekerler. Kalp hızları ve nefes almaları artar. Genellikle yaptıkları hareketleri hatırlamazlar. Tipik bir episod ortalama 6 dakika sürer fakat bu süre birkaç saniye ile yarım saat arasında değişebilir. Genç erişkinlerde yavaş dalga uykuda daha çok olur.

Uykuda yürüme ve gece terörü tipik olarak 4 ila 12 yaş arasında görülür.

Yaşla birlikte yavaş dalga uykusu azalmakla birlikte, bu davranışlar çocuklarda daha fazla görülmektedir. Yaşlılarda tam tersi olmaktadır.

Çoğunlukla aile öyküsü bulunur ve uykuda bu problemler uyku eksikliği,düzensiz uyku,ateş ve bazı ilaçların kullanımları (kalp ilaçları ve sakinleştiriciler) ile ilişkili olabilir.

Uykuda yürüme

Uykuda görülen görüntüler ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Nadiren kazalar olabilir.Gecede birden fazla episod nadir olarak görülür. Burada önemli olan, uyurgezerlerin güvenli bir ortamda uyumalarıdır.

Gece terörü

Genellikle korkunç bir çığlık ile başlar, kalp hızı ve nefes alıp vermeler artar. Ani terleme ve genel bir korku hali vardır. Birkaç dakika sürer. Hasta yaşadığı olayın detaylarını hatırlar.

Konfüzyonel aurosal (uyku sarhoşluğu)

Uykuda yürüme veya olmaksızın kısa uyanıklık döneminde veya sonrasında olur.Davranışlar genelde uygunsuzdur. Bulanık düşünceler, yanlış anlamalar ve mantıksız hareketler olabilir. 5 yaşında küçük çocuklarda daha sık olabilir. Genellikle birkaç dakika sürmesine rağmen kişi hatırlamaz.

Uykuda yürüme ve gece terörü özellikleri

v Gecenin ilk 1/3’de olur

v Kişileri uykudan uyandırmak zordur

v Olayın detaylarını nadiren hatırlar

v Çocuklarda daha sık görülür.(Genellikle 10 yaşında başlar.)

v Uyku deprivasyonu gibi yavaş dalga uykusunda artışa neden olan durumlar olayların sıklığını artırabilir.

v Bu parasomnilerle birlikte olan medikal hastalıklar obstrüktif uyku apne, nören ve epileptik nöbetleri içine alır.

v Bir kişide parasomnilerin birden fazla formu olabilir.

v Stres, sinirlilik veya düzensiz uyku düzenine yanıt olarak oluşabilir.

Erişkinler toplam uyku süresinin %20-25’ini REM uykusunda geçirirler. İlk REM episodu uykuya daldıktan 70 ile 110 dakika sonra olur. REM uykusu parasomnileri uykunun ortasında ve sonunda olur. Bu yüzden hastalar daha çabuk ve kolay uyanabilirler.

Uykuda sinirlilik atakları ve kabuslar

Kabuslardan farklı olarak, korkutucu rüyalar canlı hatırlamakla birlikte olabilir.Kabuslarda sıklıkla, reaktif hareketler kişiyi korku hissi veya kızgınlık ile uyanmasına neden olur. Kabus sonrası çocukların desteğe ve kendisini rahat hissedebileceği ortama ihtiyaç duyarlar. Korku filmleri gibi çevresel faktörlerde kabusları başlatabilir. Kabuslar tipik olarak gençlik döneminin ileri dönemlerinde ve stres, depresyon, üzücü olaylar, güvensizlik, kızgınlık ve suçluluk duygusu ile birlikte artmaya eğilimlidirler. Pasttravmatik stres bozuklukları olan kişilerde daha sık görülür. Ateş, REM uykusunu baskılayan ilaçlar(anfetemin,birçok anti depresanlar, benzodiazepinler) ve alkol bırakılması gibi diğer faktörlerde neden olabilir.

REM dönemi uyku davranış bozuklukları

Yeni tanımlanan bir hastalık olup(1981) rüyasında gördükleri olayları canlandırmaya çalışır. Hareketler patlayıcı tarzda olup yumruk ,tekme atma,ani sıçrama ve yataktan fırlama şeklindedir. Tedavi genellikle kişi kendine veya partnerine zarar verdiği zaman düşünülür. Sesli olaylar genellikle 2 ile 10 dakika arası sürer ve tipik olarak haftada üst üste birkaç gece bir kez olur. Fakat gecede, 4 kez kadar sıkta olabilir. Bildirilmiş vakalarda genellikle yaşlı erkeklerde (60-70yaş) daha sık olduğu görülmüştür. Tedavide genellikle klonezapan kullanılmalıdır. Herhangi bir kazaya neden olmamak için ortamın güvenli olmasına dikkat edilmelidir.

Bu davranışlar uykuya dalma veya uykudan uyanıklığa geçiş döneminde olur. Sağlıklı kişilerde de olabileceği gibi eğer çok sık veya şiddetli oluyorsa, sinirlilik, huzursuzluk, ağrı ve utanmaya neden olabilir

Uyku başladığında

Vücutta ani atma hareketleri kısa süreli,sıklıkla bir ekleme sınırlıdır. Fakat bazen kolları ve başı etkileyebilir. Bazen de ışık çakması,düşme hissi gibi semptomlarla birlikte olabilir.

Ritmik hareket bozuklukları

(Kafa sallama veya tüm vücudu etkileyebilir- vücut sallama gibi )

Tipik olarak uykunun başlangıcında ve hafif uykuda görülür. Ritmik hareketler her 2 saniyede bir tekrarlayan uzun hareketler grubudur. Beraberinde hasta şarkı söyleyebilir veya farklı sesler çıkarabilir. Çocuklarda özellikle de bebeklerde daha sık olmakla birlikte, erişkinlik döneminde de devam edebilir. Genellikle tedaviye gerek yoktur. Yatak çevresini koruyucu şeylerle kaplamak gereklidir.

Uykuda yürüme

Hastaların ne söylediklerini veya nereye gittiklerini bilmeden olur. Genellikle kısa süreli, sık olmayan ve emosyonel stres olmaksızın olur. Kendiliğinden veya konuşma sonrası olabilir.

Gece olan bacak krampları

Ağrılı bacak kasılmaları, genellikle baldırda olur nadiren de ayakta olabilir. Birkaç saniye sürebilir ve kendiliğinden geçer. Sağlıklı kişilerin %16’sına kadar yüksek oranlarda görülebilir. Genellikle ağır egzersiz sonrası yaşlılarda ve hanımlarda sık görülür. Masaj, sıcak veya soğuk uygulama veya hareketle rahatlayabilir.

Genellikle hafif uyku ve uyanıklıktan uykuya geçiş esnasında görülür.

Enürezis(Yatağı Islatma)

Okul çağı çocuklarında sıklıkla görülür.6 yaşında %5-10,10 yaşında %4-5,12 yaşta da %3 oranında görülür.Primer Enürez ise çocuklarda 5 yaşında oluşması gereken “idrar tutmanın” gelişememesidir. Sekonder Enürez ise idrar tutmayı öğrendikten en az 6 ay sonra, çocukların kontrolü kaybedip idrar kaçırmaya başlamasıdır.

Nedenleri:Küçük mesane,idrar çıkışının artması,uyku apne,stres gibi diğer medikal hastalıklar olabilir.

Yatağı ıslatma genellikle gecenin ilk 1/3’de olur. Tedavi seçenekleri çocuğun yaşına göre değişir. Düzensiz uyku ve yetersiz uyumanın düzeltilmesi yatak ıslatmayı azaltabilir. Akşamları sıvı gıdaların alınmasının kısıtlanması, mesane egzersizleri, reassurence,teşvik edici yöntemler örneğin kum gece tablaları veya idrar kaçırmaya başladığında çalan alarm sistemi gibi. Aynı zamanda aile desteği ve çocuğu utandırıcı hareketlerden kaçınmada çok önemlidir. Bazı durumlarda ilaç tedaviside gerekebilir. Özellikle sosyal stres altında olan çocuklar ve erişkinler için desmopresin (intranazal veya oral alım) kullanılmaktadır.

Bruksizm (Diş gıcırdatma)

Genellikle yatak partnerinizi rahatsız eder. Dişlerde yıpranmaya ve çene ağrılarına neden olur. Stresin azaltılması ve lastik ağız koruyucuları diş hasarını engeller.

Infant(Ani bebek ölüm sendromu)

Bebeklerde beklenmeyen ölümlere baktığımızda postmortem araştırmalarda, ölüm nedenini açıklayacak yeterli neden bulunamamıştır. Nadiren yaşamın ilk haftasında 10-12 haftalık bebeklerde oran artmaktadır. %90’nı ilk 6 ayın içinde görülmektedir. Uyku pozisyonu önemlidir. 1992 yılından sonra bebeklerin sırtüstü veya yan yatırılmaları doktorlar tarafından tavsiye edilmeye başladıktan sonra bu oran azalmıştır. En az risk sırtüstü yattıklarında görülür.

HUZURSUZ BACAK SENDROMU

(Restless Legs Syndrome:RLS)

Uyku öncesi uyanıklık ve/veya gece içi uyanıklıklar sırasında ortaya çıkan bacak veya kollarda tarifi mümkün olmayan bir çeşit hareket bozukluğunun olmasıdır. Buna bağlı olarak kişilerde uykuya dalma ve/veya sürdürmede zorluğuna yol açar.

“Akşamları,bacaklarınızda, hareket ile rahatlayan rahatsız edici bir duyum hissediyormusunuz?” sorusu bu hastalık için tipiktir.

Şikayetlerin istirahat halinde ortaya çıkması veya artması ve hareketle birlikte azalması hastalık için tipiktir. Tekrarlayıcı karakterde olup haftalar veya aylar süren alevlenme ve iyileşme dönemleri görülür. Şikayetlerin alevlenmesi aşırı fiziksel aktivite, çok sıcak veya soğuğa maruz kalma ve mevsimsel değişmelerle ile tetiklenebilir.

Epidemiyoloji: Başlangıç yaşı 27 olup sıklığı yaş ile birlikte artmaktadır.

Klinik formlar:

1- Primer (Idiyopatik): Nedeni bilinmemekle birlikte kalıtımsal geçebilir.
2-Semptomatik / Sekonder: Diabetes Mellitus, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, malign hastalıklar, vitamin B12 ve folik asit eksikliği ile magnezyum gibi minerallerin eksikliğine bağlı olabilir.

Tanı: Klinik özellikler ve SIT (Suggested Immobilization Test) testi ile konulmaktadır.

UYKUDA PERİYODİK HAREKET BOZUKLUĞU

Uykuda periyodik ataklar halinde özellikle alt ekstremitelerde belirgin tekrarlayıcı karakterde hareketlerin olmasıdır.